معرفی کتاب:در کتاب حاضر، پروتکل مبادله اطلاعات در کتابخانه دیجیتالی مورد بحث قرار گرفته است. ابتدا عناصر دخیل در مبادله اطلاعات گفته شده و جایگاه تفاهمنامه ها در مبادله اطلاعات بررسی شده است. سپس استانداردها و تفاهمنامه های مبادله اطلاعات و کتابخانه های دیجیتالی معرفی شده اند. در ادامه مدل های مبادله اطلاعات در کتابخانه های دیجیتالی شامل مدل جستجوی همزمان و مدل برداشت اطلاعات توضیح داده شده است. در نهایت نیز سه پروتکل مبادله اطلاعات در کتابخانههای دیجیتالی شامل استاندارد زد 50/39، استاندارد خدمات متقابل مدیریت محتوا (سی. ام. آی. اس.) و پروتکل آرشیوهای باز (او. ای. آی.) به طور مفصل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

.

در مقدمهٔ کتاب میخوانیم:

نظامهای اطلاع ­رسانی باهدف دسترسی آسان و سریع به اطلاعات در یک جامعه اطلاعاتی شکل میگیرند. اینگونه نظامها نیازمند ساختارهایی هستند که سازماندهی، ذخیره، پردازش، تلفیق و ارائه اطلاعات را انجام دهند. نظامهای اطلاعاتی به کمک شبکههای وسیع ارتباطاتی شکل میگیرند و امکان دسترسی هر کاربر را به اطلاعات موردنیاز فراهم میسازند. همزمان با توسعه چنین نظامها و با پیشرفت فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و انفجار اطلاعات دیجیتالى در دهه اخیر، اهمیت وجود شبکههای بازیابى اطلاعات کنش‏پذیر بهمنظور یافتن و تبادل اطلاعات الکترونیکى، امری بدیهی بهحساب میآید. اهمیت این مسئله زمانى بیش­تر جلوه مى‏کند که خدمات پیوسته­اى که بر روى اینترنت و شبکه جهانى وب طراحى شده، دسترسى به اطلاعات را به روش‏هاى متنوعى میسر ساخته که قبلاً ممکن نبود. ازاینرو، ساختارها و محملهای جدید اطلاعاتی فرصت فعالیت و پیشرفت را در این عرصه به دست آورده­اند که از آن جمله میتوان به کتابخانهها اشاره کرد. باتوجهبه نقش کتابخانهها در پشتیبانی از امور آموزشی و پژوهشی بدیهی است با دسترسی به امکانات پیشرفته ­تر میتوانند منابع اطلاعاتی غنیتری نسبت به گذشته فراهم نمایند و جهت تأمین نیازهای اطلاعاتی افراد در اختیار آنها قرار دهند. از همین رو، با فراهمشدن بسترهای تبادل اطلاعات تحت وب، کتابخانههای دیجیتالی شکلگرفته و به رشد و توسعه خود ادامه میدهند و زمینه را برای تبادل بهینه اطلاعات فراهم آورند.

.

در واقع، امروزه تبادل اطلاعات در کتابخانههای دیجیتالی با استفاده از پروتکلهای مبادله اطلاعات صورت میگیرد. این پروتکلها بستری را فراهم میسازند که از طریق آن اطلاعات موردنظر در فرایند مبادله بین کتابخانههای دیجیتالی قرار گیرند. تاکنون تفاهمنامههای متعددی برای این منظور ایجاد شده­اند که هرکدام باتوجهبه پیشزمینه موجود و شرایط زمانی ایجاد، دارای ویژگیهای خاصی ­اند. برخی مانند پروتکل زد 39.50 متعلق به دنیای کتابخانهها در عصر الکترونیک هستند، دورانی که کتابخانهها اقدام به استفاده از کامپیوترها برای ذخیره و بازیابی اطلاعات کتابشناختی خود با استفاده از فناوریهای مرتبط با کامپیوتر کرده­اند. ازاینرو، طبیعی است که استفاده از آنها در کتابخانههای دیجیتالی برای مبادله محتوای منابع اطلاعاتی با دشواریها و نواقصی همراه باشد. هرچند اقدامات گسترده­ای در راستای مطابقت بیش­تر آنها با نیازهای کتابخانههای دیجیتالی صورتگرفته است. از طرفی نیز برخی دیگر از تفاهمنامهها باتوجهبه معرفی آنها درگذشته­ نزدیک همچنان دارای نواقصی هستند و هنوز نتوانسته ­اند به طور گسترده در کتابخانههای دیجیتالی مورداستفاده قرار گیرند. در چنین شرایطی، طبیعی است که نقاط ضعف و قوت چنین تفاهمنامههای یوز مشخص نشده باشد. برخی تفاهمنامههای دیگر نیز که در زمینه مبادله اطلاعات در کتابخانههای دیجیتالی کاربرد زیادی دارند، برگرفته از حوزههایی مانند مطالعات آرشیوی هستند که مورد پذیرش کتابخانههای دیجیتالی قرار گرفتهاند. همچنین تفاهمنامههایی ایجاد شد هلند که هنوز بسیار نوپدید هستند و در سطح انتقال داده درون پایگاهی کاربرد بیشتری دارند. هرچند که مورد آخر در داخل کشور کمتر شناخته شده­اند و بهندرت در بحث تبادل و انتقال اطلاعات نامی از آن به میان میآید.

لذا باتوجهبه ضرورت و نیازی که احساس میشد؛ کتاب حاضر برای آشنا ساختن متخصصین حوزه علم اطلاعات و دانششناسی، دانشجویان و کلیه علاقهمندان به حوزه تبادل اطلاعات، به معرفی تفاهمنامههای شناخته شده و پراستفاده تبادل اطلاعات در حوزه کتابخانههای دیجیتالی میپردازد.

.

کتاب در چهارفصل شامل فصل اول: کلیات، فصل دوم: زد 50/39، فصل سوم: تفاهمنامه آرشیوهای باز (او. ای. آی.) و فصل چهارم: استاندارد خدمات متقابل مدیریت محتوا (سی. ام. آی. اس.)، تنظیم شده است؛ بنابراین همانطور که اشاره شد، بر اساس اقبال جهانی از این تفاهمنامه­ها تصمیم به طرح آنها در این کتاب در فصول مجزا شد. چرا که در حال حاضر اکثر نرم­ افزارهای کتابخانهای و کتابخانه دیجیتالی در سطح ملی و بینالمللی اقدام به پیاده­سازی یکی از این پروتکل­ها کرده­اند. همچنین سازمانهای معتبر ملی و بینالمللی - همانطور که در فصول مربوط بیان شده است - متولی آنها هستند و موارد مربوط به توسعه و نظارت بر آنها را برعهده دارند. ضمن اینکه دررابطهبا استاندارد سی. ام. آی. اس. نیز باید گفت که این مبحث بیشتر دررابطهبا یکپارچگی داخلی سیستمهای اطلاعاتی از جمله کتابخانههای دیجیتالی کاربرد دارد و از جمله استانداردهای مطرح در این حوزه است که بیشتر در مباحث فنی و محیطهای نرمافزاری به آن پرداخته می­شود و متأسفانه در حوزه کتابداری و اطلاع­ رسانی کمتر موردتوجه قرار گرفته است؛ بنابراین، با توسعه کتابخانه­ های دیجیتالی در داخل کشور و تخصصیشدن آنها دررابطهبا وظایف و کارکردهایی که بر عهده دارند، لازم است نسبت به گذشته از ابعاد گوناگون موردتوجه قرار گیرند. ضمن اینکه با توسعه حوزه کتابخانههای دیجیتالی در بخش تحصیلات تکمیلی و ایجاد گرایشهای جدیدی همچون "مدیریت کتابخانههای دیجیتال" و پیشبینی واحدهای درسی در این زمینه لازم دیده شد که پروتکلهای مبادله اطلاعات نیز موردتوجه قرار گیرند تا متخصصان حوزه علم اطلاعات و دانششناسی وظیفه خود را برای واردشدن به بحثهای فنیتر بیشتر احساس کنند.

.

در ارائه متن کتاب سعی شده است تا آنجا که مطالب مربوط به هر فصل اجازه می­دهد ساختار مشابهی برای فصول در نظر گرفته شود و به طور کامل دررابطهبا آن حوزه مباحث کاملی ارائه شود. لازم به ذکر است که دررابطهبا تدوین فصل چهارم کتاب باتوجهبه نوپا بودن بحث و همچنین دانش اندکی که دراینرابطه در داخل کشور برای استفاده از این نظام در کتابخانه­ های دیجیتالی صورتگرفته، برخی مشکلات وجود داشت. البته با راهنمایی اساتید حوزه و نظرخواهی از متخصصین قرار بر این شد تا این فصل، هرچند بهصورت خلاصه ­تر نسبت به فصول دیگر ارائه شود تا زمینه آشنایی علاقهمندان به این حوزه فراهم آید. امید است در ویرایش­ های بعد مباحث با رشد این حوزه تکمیل­ تر شود.

.

مشخصات کتاب:

نویسنده: یعقوب نوروزی، مهدی علیپور، نیره جعفری
ناشر: دانشگاه قم
شابک: 9-63-8261-964-978
تاریخ نشر: 1394
کد دیویی: 025.00285
زبان کتاب: فارسی
محل نشر: قم - قم
توضیحات: جلد - 206 صفحه - تالیف - چاپ 1

مطالعه آنلاین